Her firmada tartışmaların başında gelen en önemli konulardan biri fire oranlarıdır. 1-3% fire oranı pek çok çalışan tarafından iyi bir düzey olarak gösterilmektedir. Oysa fire her zaman firmanın kaybettiği paradır. Ne kadar azaltırsanız azaltın fire var oldukça bu tartışma bitmez. Bir Japon tekniği olan JIDOKA fire oranı olarak "0" -sıfır- 'ı hedef almıştır. Bunu başarmak için aşağıdaki prensipleri öne sürmektedir.
Firenin oluşma nedeni nedir?
Fire veya tamir yapılan bir hata nedeni ile üretilen ürünün kullanılamaz hale gelmesi ve yeniden işleme tabi tulumayı gerektirmesidir. Burada anahtar kelime HATA 'dır. Yani Prensip olarak hata yapılmadığı durumlarda fire ve tamir ortaya çıkmaz. Öyleyse hedefimiz firenin ve tamirin önlenmesi değil, hatanın önlenmesi olmalıdır. Bunun için sistem geliştirmeliyiz.
Firenin ikinci önemli nedeni ise model değişimlerinde yapılması gereken ayarlar ve bu ayarların ürün üzerinde kontrol edilerek yapılmasıdır. Operatör genellikle bir ürün üretir, sonuca bakar uygun değil ise yeniden ayar yapar. Bu arada ürettiği ürünler hep firedir.
Burada hedefimiz model dönüşümlerinde ayar gereklerini ortadan kaldırmak veya standardize etmek olmalıdır. Yani operatör ürün üretmeden kolayca ayar yapabilmelidir.
Fire sayısı neden yüksek olur?
Jidoka prensiplerinden ikincisi ve anlaşılması en zor olanı ise durmaktır. Bir hata yaptığımız zaman hatanın ilk farkına vardığımızda yapmamız gereken ilk şey üretimi durdurmaktır. Aksi durumda fire miktarı hızla artar. Üretimi durdurmalı ve hatanın giderilmesini beklemeliyiz.
Fire sayısını artıran ikinci neden ise insanlarda olan deneme eğilimidir. İyi analiz etmeden bu sefer doğru çalışacak ümidi ile denemeler devam eder. Ancak deneme devam ettikçe fire üretimi artar. Bu bakımdan operatörlere doğru analiz yapabilecek düşünce yapısı kazandırılmalıdır.
Jidoka kelimesinin anlamı
Jidoka japoncada kelime olarak otonom kontrol (özerk kontrol) anlamına gelmektedir. Toyota firmasının kullandığı şekli ile insan aklının makineye aktarılması veya akıllı otomasyon anlamıdadır.
Burada insanların her şeyi birer birer ve 100% kontrol edebilme özelliğinin makine üzerinde sağlanması hedeflenmiştir.
Jidoka 'nın temel presipleri
Jidoka uygulamalarında üç temel prensip vardır. Bunlar;
-
Hatanın tespit edilmesi anında üretimin durdurmak: Makine tasarımlarında yapılacak bir takım basit düzenlemelerle insan kontrol şekillerini otomatik olarak yapılabilir hale getirmek
-
Geri bildirimde bulunmak ve acil düzeltici ve önleyici tedbir almak: Genel eğilim olan hata oluşması anında üretimin sonuna ürün kontrol düzeni eklemek yerine, hatayı kaynağına bildirmek ve kaynağında hatanın önlenmesi için tedbirler almak.
-
Makine ile insan çalışmasını birbirinden ayırmak: Örneğin bir preste basılacak bir parçanın basma sırasında çalışan tarafından tutulması, makine ile insanın birlikte çalışması anlamına gelmektedir. Oysa insanın yapması gereken iş biter bitmez makinenin işi başlamalı ve bu sırada insan başka işler yapmak üzere boşa çıkmaldır. Böylece makine insana bağlı kalmaksızın otonom kontrol edebilme özelliğine kavuşur.
Jidoka uygulamaları
Makineye yüklenecek malzemelerin kaynakta kontrolü örnek jidoka uygulaması olarak verilebilir. Bu uygulama ile makineye yükleme yapmadan hatanın önlenmesi ile fire üretimi önlenmiş olur.
Poka-yoke uygulamaları ile otomatik ve yüzde yüz kontrol sistemleri de bir jidoka uygulamasıdır. Burada eksik insan tarafından yapılması gereken sürekli iyileştirmeyi sağlamaktır. Bunun için makine tarafından tespit edilen hataların analiz edilmesi ve geri bildirim ile önceki hataların önlenmesi gerekmektedir.
Sıralı kontrol da bir jidoka uygulamasıdır. Burada her operatör kendine gelen ürünü olduğu gibi kontrol eder. Sıralı kontrol ile 100% kontrola geçiş sağlanabilir. Hatalı ürün bilgisinin hemen geri bildirimine olanak tanır. Böylece hızlı iyileştirme aksiyonu yapılması olanaklı hale gelir.
İnsan ve makine çalışmasının ayrılamsı
İnsan ve makine çalışmasının ayrılması ile aşağıdaki yararlar sağlanmış olur.
-
Uygun ve ucuz otomasyonlar yardımı ile çoklu makine kullanımına olanak sağlanması
-
Verimlilik yüksek oranlı katma değer üreten işler sayesinde elde edilir
-
İlerleyen otomasyonla düşük maliyet elde edilir.
İnsan ve makine işinin ayrılaması ve otomasyon aşağıdaki 5 adımdan oluşamaktadır.
{highslide}lean/jidoka-otomasyon.png&captionText:'Jidoka uygulama adımları'{/highslide}
1. Makineyi operatör yükler, çalıştırır, boşaltır ve parçayı transfer eder. Makine gerekli enerjiyi üretir, fakat operatör makineye start ve stop noktalarında bağlıdır.
2. Makineyi operatör yükler, makine start alır, makineyi operatör boşaltır ve parçayı transfer eder.
3. Makineyi operatör yükler, makine start alır, işler ve otomatik boşaltır. (Hanedashi)
4. Parçalar otomatik yüklernir, işlenir ve boşalır.
5. Transfer işlemini de kapsayan komple otomasyon
Yandaki grafikten de görüleceği üzere 4. ve 5. maddeler karmaşıklığı ve maliyeti büyük ölçüde artırmasına rağmen çok az operatör zamanı kazandırmaktadır. Yalın üretim sistemi YÜKLE YÜKLE hatlarının kullanımı için 3. maddeden sonrasında durmak gerektiğini önermektedir.
Jidoka uygulamalarının sonuçları
- Jidoka uygulanması sonucu çalışanlarda firenin önlenmesine doğru gelişmekte olan bir düşünce yapısı oluşur.
- Hatalı üretim tekniği nedeni ile ürün işlenirken makineyi seyretmekten başka bir şey yapamayan operatörler kazanılmış olur.
- Otomasyon için maliyeti düşük, herkes tarafından anlaşılabilir uygulamar gelişir.
- Hatalı ürünlerin üretimin diğer aşamalarına geçemesini önler. Böylece tek parça akışı, pull sistemli üretim ve JIT üretimlerine olanak verir
- Hatalı ürünlerin seri halde üretilmesini dolayısı ile firenin artmasını önler
- Problemlerin açıklanmasını ve çalışanların olayları daha iyi anlamasını sağlar
- Ürün miktarındaki değişime uyumu kolaylaştırır.
- İnsana saygıyı artırı
- Verimliliğin büyük oranda artmasını sağlar